PRZEŁOMOWE MOMENTY W HISTORII STAREGO GIERAŁTOWA

Początki Starego Gierałtowa

Pierwszy raz o Starym Gierałtowie usłyszano w roku 1346. Wtedy wieś nazywała się Geraczdorf albo Gegendorf. W tamtych czasach należała do majątku zamku Karpno, który był własnością rodziny szlacheckiej von Gloubos. Ród ten reprezentowali trzej bracia: Otto, Reinczek i Nikolaus.

Stary Gierałtów w czasie wojny trzydziestoletniej i jego losy po wojnie.

Kontrybucje na rzecz wojsk cesarskich

Choć dzisiejszy Stary Gierałtów leży na terenie Polski, w XVII wieku nie należał do Rzeczypospolitej. Był wówczas częścią Śląska, który znajdował się w granicach Korony Czeskiej - jednej z prowincji Świętego Cesarstwa Rzymskiego rządzonego przez dynastię Habsburgów.

Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) toczyła się głównie na terenach dzisiejszych Niemiec i Czech, jednak jej skutki odczuło wiele innych regionów Europy, w tym Śląsk. Choć na obszarze Starego Gierałtowa nie doszło do bezpośrednich działań zbrojnych, region został wciągnięty w zaplecze logistyczne konfliktu. Armie cesarskie przemieszczały się przez Śląsk, potrzebując zaopatrzenia, schronienia i środków do prowadzenia działań wojennych.

W latach 1625-1641 mieszkańcy takich wsi jak Stary Gierałtów byli zmuszani do płacenia kontrybucji na rzecz wojsk cesarskich. Oznaczało to dostarczanie jedzenia, pieniędzy, koni, a także zapewnianie noclegów żołnierzom. Dla lokalnej ludności wiązało się to z poważnymi obciążeniami finansowymi i trudnościami w codziennym życiu. Długotrwała wojna doprowadziła do zubożenia mieszkańców, opuszczania gospodarstw i ogólnego kryzysu gospodarczego.

Koniec wojny trzydziestoletniej i zmiany własnościowe

Po zakończeniu wojny w 1648 roku, na mocy pokoju westfalskiego, Śląsk - a wraz z nim Stary Gierałtów - pozostał pod panowaniem Habsburgów. Wieś wciąż znajdowała się w granicach Korony Czeskiej, a więc nie zmieniła przynależności państwowej. Mimo że nie była bezpośrednio zniszczona w wyniku walk, skutki wojny odcisnęły na niej swoje piętno.

W tym trudnym czasie, również w 1648 roku, Stary Gierałtów został zakupiony przez rodzinę Althannów z pobliskiego Międzylesia - wpływowy ród niemieckiej arystokracji blisko związany z cesarskim dworem. Althannowie pełnili różne funkcje dworskie i wojskowe, a ich działania były często zgodne z polityką Habsburgów.

Zakup wsi wpisywał się w szerszy proces odbudowy regionu po wojnie. Wiele majątków ziemskich na Śląsku zmieniało wtedy właścicieli, ponieważ dotychczasowi właściciele nie byli w stanie ich utrzymać. Dla Althannów była to okazja do inwestycji oraz rozszerzenia swoich posiadłości. Ich przejęcie Starego Gierałtowa zapoczątkowało nowy rozdział w historii wsi - okres powolnej odbudowy, stabilizacji i rozwoju.

Kościół św. Michała Archanioła w Starym Gierałtowie.

Kościół św. Michała Archanioła w Starym Gierałtowie to zabytkowa świątynia, której budowa przypada na 1798 rok. Kościół został wzniesiony w okresie dynamicznego rozwoju wsi, w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy Stary Gierałtów stanowił część klucza strońskiego należącego do rodziny Althannów. Ta arystokratyczna rodzina miała znaczący wpływ na rozwój regionu, choć brak jest jednoznacznych dowodów na ich bezpośrednie zaangażowanie w budowę tej konkretnej świątyni.

Kościół św. Michała Archanioła wzniesiono w stylu barokowym, z charakterystycznym dla tego okresu dwuspadowym dachem i wieżą zakończoną hełmem. Wnętrze świątyni skrywa cenne elementy wyposażenia z XVIII i XIX wieku, w tym drewniany ołtarz z pierwszej połowy XVIII wieku, polichromowaną ambonę oraz rokokowe organy z lat 1770-1780.

Budowa kościoła była ściśle związana z wydzieleniem parafii ze Strachocina, co umożliwiło utworzenie samodzielnej jednostki kościelnej w Starym Gierałtowie. Warto zaznaczyć, że w XVIII wieku region przechodził intensywny rozwój, a rodzina Althannów, będąca właścicielem Starego Gierałtowa, inwestowała w poprawę infrastruktury, w tym także sakralnej, co miało wpływ na rozwój całej okolicy.

Choć dokładne okoliczności budowy kościoła nie są w pełni udokumentowane, jego powstanie doskonale wpisuje się w szerszy kontekst rozwoju wsi i regionu w XVIII wieku.

Zakup Starego Gierałtowa przez Mariannę Orańską i zmiany w regionie w XIX wieku

W 1838 roku Stary Gierałtów znajdował się w granicach Cesarstwa Austrii, będącego dziedzicznym państwem Habsburgów. Choć wieś nie należała już do Korony Czeskiej, wciąż pozostawała częścią ziem austriackiego Śląska, zarządzanego przez monarchię Habsburgów.

W tym właśnie roku Stary Gierałtów - jako część tzw. klucza strońskiego - został zakupiony przez księżną Mariannę Orańską. Klucz obejmował kilkanaście miejscowości leżących w rejonie Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika, w tym Stronie Śląskie, Bielice, Kletno, Sienną, Morawę, Gierałtów i Strachocin.

Marianna Orańska była królewną z dynastii Oranje-Nassau, córką króla Niderlandów. Choć wyszła za mąż za księcia Albrechta Pruskiego, nie miała bezpośrednich związków rodzinnych z Habsburgami. Jej działalność na Śląsku odbywała się jednak w ramach Cesarstwa Austrii - państwa, w którym Habsburgowie sprawowali władzę. Zakup klucza strońskiego nie był więc sprzeczny z interesami władzy centralnej i mieścił się w granicach dozwolonych transakcji gruntowych.

Zakup ten miał ogromne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego regionu. Marianna Orańska była aktywną właścicielką, która traktowała swoje dobra nie tylko jako źródło dochodu, lecz także jako przestrzeń dla modernizacji i innowacji.

Po 1838 roku rozpoczęto na tych terenach szereg inwestycji, które przyniosły trwałe zmiany:

• Rozwój gospodarki - Marianna zainicjowała uporządkowaną gospodarkę leśną, zakładała stawy hodowlane oraz nadzorowała eksploatację marmuru w kamieniołomach w Stroniu Śląskim. Te działania przyczyniły się do wzrostu znaczenia ekonomicznego regionu.
• Infrastruktura - zbudowano sieć górskich dróg, które ułatwiły komunikację pomiędzy miejscowościami. Jedna z najważniejszych tras prowadziła z Ząbkowic Śląskich przez Kamieniec Ząbkowicki i Lądek-Zdrój aż do przełęczy Płoszczyna w Górach Bialskich.
• Rozwój społeczny - dzięki działalności dobroczynnej Marianny powstały szkoły, szpitale i przytułki dla sierot, co miało bezpośredni wpływ na poprawę warunków życia mieszkańców, także w Starym Gierałtowie.
• Turystyka - rozwój infrastruktury oraz troska o krajobraz przyciągały pierwszych turystów, co zapoczątkowało znaczenie regionu jako miejsca wypoczynkowego i rekreacyjnego. Choć w samej wsi trudno znaleźć materialne ślady działalności Marianny Orańskiej, jej wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny Starego Gierałtowa oraz całego regionu jest niepodważalny i widoczny do dziś - zarówno w ukształtowaniu sieci dróg, jak i w tradycji osadniczej oraz turystycznej tych terenów.

Stary Gierałtów - po czasy współczesne

Po „złotym okresie” w XIX wieku, kiedy Stary Gierałtów rozwijał się pod panowaniem Marianny Orańskiej, przyszły trudniejsze czasy związane z wojnami, zmianami politycznymi i administracyjnymi, które zahamowały dalszy rozwój regionu.

Aktualnie Stary Gierałtów zyskuje na atrakcyjności dzięki swojemu położeniu w malowniczej okolicy Gór Bialskich i Masywu Śnieżnika. To doskonała baza wypadowa dla miłośników turystyki górskiej, pieszych wędrówek, czy narciarstwa, zwłaszcza w zimowych miesiącach. W pobliżu znajdują się popularne trasy turystyczne oraz ośrodki narciarskie, co przyciąga turystów zarówno latem, jak i zimą.

Stary Gierałtów ma też ogromny potencjał w zakresie edukacji ekologicznej i przyrodniczej. Dzięki bliskości Parku Krajobrazowego Gór Bialskich, region staje się coraz bardziej popularnym miejscem dla miłośników przyrody, którzy szukają miejsc na edukację ekologiczną oraz aktywność na świeżym powietrzu. To także miejsce, w którym można prowadzić warsztaty, wycieczki przyrodnicze oraz obserwacje fauny i flory.